Vanochtend werd ik wakker met op mijn netvlies het beeld van een ingelijste zwartwit foto. De regisseur in mijn hoofd had een collage gemaakt van oorlogsbeelden. Militairen, doden, tanks, verwoeste gebouwen. Beelden die al wekenlang op tv te zien zijn. Deze innerlijke foto was niet heel scherp, maar vervaagde nauwelijks in de loop van de dag. Ook niet toen het donker werd, net zo donker als toen ik wakker werd. Tussen het donker van de ochtend en het donker van de avond bleef niet alleen die foto leven, maar leidde ook ik min of meer mijn gewone leven.
In onzekere tijden moet je gewoon door blijven leven. Dat zeggen ze altijd, toch?
Maar de onzekere tijden duren lang. Corona-nieuws werd verdrongen door de oorlog in Europa. De gevolgen van de pandemie waren direct zichtbaar: besmette naasten, lege winkelstraten, avondklok, geen horeca. We konden iets doen als burgers, ons wapenen met mondkapjes, vaccinaties en opgelegde gedragsregels. De oorlog in Oekraïne is voor ons indirect zichtbaar: Op TV. Ontluisterende beelden van menselijk leed en vernietigde steden. De oorlog is ook indirect voelbaar door de slagschaduw van een mogelijke catastrofale escalatie die boven ons hangt: een derde wereldoorlog wordt als reëel gepresenteerd. En onomkeerbare veranderingen vinden plaats in de wereld.
Tegen het virus kan ik me wapenen, tegen deze Europese oorlog niet. Wat kun je als burger doen tegen een mogelijke escalatie waarbij experts ook een nucleaire aanval niet uitsluiten? Wat kan ik doen? Het enige wat ik kan doen is gewoon verder leven ondanks de slagschaduwen die boven ons hangen. Verder leven omdat ons leven meer dan ooit niet vanzelfsprekend is. Om gewoon door te leven heb ik nog een verdedigingslinie: een soort van magisch wensdenken: nee, zo’n catastrofe kan ons nooit overkomen, dat gaat nooit gebeuren. En door er niet aan te denken en het te negeren, lijkt het realiteitsgehalte van een escalatie lager. Deze strategieën om mezelf op een geruststellende manier toch een beetje voor de gek te houden – of is de kans op een escalatie echt miniem? – vormen evenwel een beproefde verdediging. Want als je voor het opstaan en voor het slapen denkt aan wat er nu allemaal mis kan gaan, is ook een leven tussen het donker van de ochtend en het donker van de avond niet meer gewoon en ook niet meer licht.